محمد بن عبدالوهابمحمد بن عبدالوهاب بن سلیمان بن علی التمیمی، از آل مشرَّف، از شاخه‌های آل وهبه از قبیله بزرگ تمیم به شمار می‌رود و جد نهم وی مشرف است. وی از عالمان مذهب حنبلی، مؤسس مکتبی خاص در اصول عقاید اسلامی است که این مکتب به لحاظ نسبت یافتن به او، «وهابی» نام گرفته است. نسل او، متولیان رهبری دینی عربستان سعودی می‌باشند. ۱ - معرفی اجمالیمحمد بن عبدالوهاب بن سلیمان بن علی از آل مشرَّف، از شاخه‌های آل وهبه از قبیله بزرگ تمیم به شمار می‌رود و جد نهم وی مشرف است. [۱]
عثمان بن عبدالله بن بشر، عنوان المجد فی تاریخ النجد، ج۱، ص۱۳۳.
او به سال ۱۱۱۵ق. در عُیینَه، از شهرهای نجد که اکنون ویران شده [۲]
سیدمحسن امین، کشف الارتیاب، ج۱، ص۹.
به دنیا آمد. نیاکانش از علما [۳]
عثمان بن عبدالله بن بشر، عنوان المجد فی تاریخ النجد، ج۲، ص۲۱۰_۲۳۸.
بودند و پدربزرگش از دانشوران نجد و پدرش عبدالوهاب قاضی عیینه بود. [۴]
ابوطامی، الشیخ محمد بن عبدالوهاب عقیدته السلفیه، ج۱، ص۲۲.
۲ - پیمان آل سعود و آل شیخاو به تحصیل دانش‌های سنتی اهل سنت پرداخت و بخشی از تحصیل علم را در بصره گذراند. اما به تدریج تحت تأثیر کتاب‌ها و اندیشه‌های ابن تیمیه قرار گرفت و اندک اندک با برخی عقاید دیگر مسلمانان به مخالفت برخاست که اعتراض مردم و اخراجش از بصره را در پی داشت. [۵]
ابوطامی، الشیخ محمد بن عبدالوهاب عقیدته السلفیه، ج۱، ص۲۲.
پس از آن به حریمله رفت و سپس رهسپار درعیه از شهرهای نجد شد. حاکم آن دیار، محمد بن سعود، جد بزرگ آل سعود با آگاهی از دعوتش به وی گروید. آن دو طی گفت‌وگوهایی در سال ۱۱۵۸ق. درباره جنگ با مخالفان نگرش سلفی و غلبه بر دیگر قبایل نجد، به توافق رسیدند. [۶]
آلوسی، تاریخ النجد، ج۱، ص۱۵۷-۱۶۶.
[۷]
فیلیبی، تاریخ النجد، ج۱، ص۳۸.
بر پایه این توافق، حکومت سیاسی و رهبری دینی در دو خاندان «آل سعود» و«آل شیخ» موروثی شد. [۸]
فیلیبی، تاریخ النجد، ج۱، ص۸۴.
بدین‌ترتیب، جد بزرگ آل شیخ در سایه قدرت سیاسی آل سعود روز به روز بر قدرت و نفوذ خود افزود و در حکومت آل سعود، نه تنها مرجعی دینی بلکه مشاوری بلند پایه در کارهای سیاسی شد. [۹]
فیلیبی، تاریخ النجد، ج۱، ص۸۴.
آل سعود نیز با یاری نیروی مذهبی محمد بن عبدالوهاب، زمینه شکل‌گیری حکومت عربستان سعودی را فراهم آورد. محمد بن عبدالوهاب پس از پایه‌گذاری فرقه وهابیت و نشر آن در میان برخی قبایل نجد، در زمان سلطان عبدالعزیز سعودی به سال ۱۲۰۶ق. در درعیه درگذشت. [۱۰]
الزهاوی، الفجر الصادق، ج۱، ص۱۶-۱۷.
پس از مرگ وی، عنوان «آل شیخ» بر فرزندان و نسل او اطلاق شد و آنان راهش را ادامه دادند. [۱۱]
احمد زینی دحلان، الدرر السنیه، ج۱، ص۵۳-۵۴.
۳ - نسل محمد بن عبدالوهابوی پنج فرزند به نام‌های حسین، ابراهیم، علی، عبدالله و حسن [۱۲]
ابوطامی، الشیخ محمد بن عبدالوهاب عقیدته السلفیه، ج۱، ص۴۱.
و به نقلی چهار فرزند به نام‌های حسین، ابراهیم، علی و عبدالله [۱۳]
آلوسی، تاریخ النجد، ج۱، ص۱۶۶.
[۱۴]
ابوطامی، الشیخ محمد بن عبدالوهاب عقیدته السلفیه، ج۱، ص۴۱.
به جای گذاشت. افزون بر پسران، وی دختری به نام شیخه فاطمه داشت که با تعلیم برادران و پدرش از زنان دانشور سلفی در سده سیزدهم به شمار می‌رفت. [۱۵]
آل بسام، علماء نجد، ج۵، ص۳۶۴.
فرزندان محمد با عنوان آل شیخ روش پدر را در پیش گرفتند. آنان پس از نجد، به حجاز، به ویژه مکه و مدینه، توجه کردند. از نظر آل شیخ، مردم مکه کافر بودند و یکی از علمای آل شیخ در رساله‌ای به اثبات کفر آنان پرداخت.آنان تا سال ۱۲۲۰ق. که وهابیان بر مکه چیره شدند، چندین بار در زمان شریف مساعد، شریف احمد، شریف سرور و شریف غالب، افرادی را برای تبلیغ وهابیت به مکه فرستادند؛ اما پذیرفته نشدند. [۱۷]
احمد زینی دحلان، الدرر السنیه، ج۱، ص۴۴.
سرانجام در سال‌های ۱۲۱۸ و ۱۲۲۰ق. وهابیان در دو هجوم به مکه و مدینه و کشتار و ویرانی بسیار، بر آن دو شهر مسلط شدند. [۱۸]
احمد زینی دحلان، الدرر السنیه، ج۱، ص۴۵.
پس از عبدالله که مانند پدر زعامت دعوت سلفی را بر عهده داشت، فرزندان او، سلیمان و عبدالرحمن نیز راهش را ادامه دادند، هرچند سلیمان بر اقامه دعوت پافشاری بیشتر داشت. در سال ۱۲۳۳ق. هنگام حمله ابراهیم پاشا به درعیه برای نابودی آل سعود، بسیاری از افراد خاندان سعودی و خاندان شیخ کشته شدند. گروهی از جمله عبدالرحمن نیز دستگیر و به مصر تبعید شدند و او پس از مدتی در مصر درگذشت. [۱۹]
احمد زینی دحلان، الدرر السنیه، ج۱، ص۵۳.
[۲۱]
الزهاوی، الفجر الصادق، ج۱، ص۲۰.
اما نوادگان وی به عربستان بازگشتند که در ریاض مشهورند و برخی مناصب همچون مدیریت امنیت ملی، سفارت سعودی در بحرین و ریاست تشریفات را بر عهده دارند. [۲۲]
آل بسام، علماء نجد، ج۳، ص۱۱۷.
علی بن محمد نیز که به مصر تبعید شد، به سال ۱۲۴۵ق. در قاهره درگذشت. نسل او از تنها بازمانده‌اش محمد هستند که به آل عبدالعزیز بن محمد مشهورند. [۲۳]
آل بسام، علماء نجد، ج۵، ص۲۸۴.
از نسل حسن و حسین، دو پسر دیگر شیخ محمد، بسیاری زاده شده‌اند. هم اکنون از نسل حسین شماری بسیار در درعیه زندگی می‌کنند. [۲۴]
احمد زینی دحلان، الدرر السنیه، ج۱، ص۵۳.
۴ - پانویس
۵ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«آل شیخ». رده‌های این صفحه : مباحث تاریخی | محمد بن عبدالوهاب
|